PSYCHOTERAPIA I EMOCJE

​Psychoterapia to droga, która ma na celu poznanie siebie w stopniu, który umożliwi korzystną zmianę życiową, poprawę jakości życia w różnych jego obszarach. Ważnym wskaźnikiem funkcjonowania człowieka są jego emocje oraz reakcje, które są przez nie napędzane. Emocje czujemy niemal w każdej sekundzie naszego życia.  Reaguje na nie nasze ciało, towarzyszą im różne myśli, zachowania. Niekiedy przeżywane emocje mogą być źródłem cierpienia i wielu trudności życiowych.

TYPY REAKCJI EMOCJONALNYCH

Niektóre emocje pomagają nam zaspokajać nasze potrzeby. Złość prowadzi do obrony granic, smutek do przepłakania straty, a zazdrość do sięgnięcia po to, co dla nas ważne. Niekiedy jednak nie rozumiemy doświadczanych uczuć, wydają się nieadekwatne do sytuacji, powodują zamieszanie w głowie, utrudniają budowanie relacji.

W nurcie terapii skoncentrowanej na emocjach (emotion- focused therapy) wyróżnia się kilka rodzajów emocji i reakcji emocjonalnych, jakie przeżywają ludzie.

Pierwotne adaptacyjne reakcje emocjonalne.

Są to bezpośrednie reakcje na określoną sytuację, naturalne, niewyuczone. Reakcja, która dąży do zaspokojenia aktualnej potrzeby poprzez efektywne działanie. Przykład: Wyśmiewany przez kolegę mężczyzna czuje złość. Pojawia się potrzeba ochrony swoich granic i adaptacyjne działanie – przeciwdziałanie zagrożeniu i ochronienie siebie.

Istnieją też niefunkcjonalne reakcje emocjonalne, które kształtują się w odpowiedzi na wcześniejsze, często traumatyczne doświadczenia. Należą do nich trzy typy reakcji opisane poniżej.

Dezadaptacyjne reakcje emocjonalne.

Są to wyuczone, bezpośrednie reakcje na sytuację, które pojawiają się w momencie, kiedy pierwotna emocja nie może się pojawić. To odpowiedź emocjonalna ukształtowana na bazie trudnych doświadczeń. W przeciwieństwie do uczuć pierwotnych, nie podąża za nimi konstruktywne działanie. Przykład: osoba doświadczająca w dzieciństwie nadużyć ze strony bliskich osób, będzie reagować na troskę gniewem i odrzuceniem. Będzie to utrudniać budowanie więzi, a co za tym idzie problemy w tworzeniu stałych, satysfakcjonujących relacji.

Wtórne reakcje emocjonalne

Są to emocje przykrywające naturalną, pierwotną emocję. Jest to swoista „reakcja na reakcję”, która również prowadzi do nieadaptacyjnych działań, oddalając od zaspokajania potrzeb. Często emocje wtórne kształtują się na bazie przekonań na swój temat, powstających w przebiegu wzrastania, wychowania. Przykład: Mężczyzna, który staje przed zagrożeniem, odczuwa pierwotnie strach. Nauczył się jednak w dzieciństwie, że „chłopcy się nie boją”. Tłumi więc odczuwany strach, zastępując do bardziej akceptowalną emocją- np. złością. Złość jednak utrudnia dotarcie do pierwotnie odczuwanego lęku i zaspokojenie potrzeby z niego wynikającej (np. ukojenia).

Instrumentalne reakcje emocjonalne. 

To uczucie wyrażane ze względu na spodziewany efekt, chęć wywarcia wpływu. Reakcje te mogą być świadome, ale również podświadome, uruchamiane automatycznie, nawykowo. Przykład: Kobieta w sytuacji naruszenia jej granic nie mówi o złości, nie wyraża swoich potrzeb, natomiast płacze, chcąc wywołać współczucie.

Zgłębianie w procesie psychoterapii emocji przeżywanych przez klienta, i typu reagowania emocjonalnego na określone sytuacje życiowe, pomaga lepiej zrozumieć siebie. Pozwala to także dotrzeć do głębi swojego doświadczania emocjonalnego, a w efekcie poznać swoje schematy emocjonalne i przekształcać je.

JAK PSYCHOTERAPIA POMAGA RADZIĆ SOBIE Z EMOCJAMI, KTÓRE NIE SŁUŻĄ

Schematy emocjonalne to powtarzalny sposób przetwarzania emocji, unikalny dla danej osoby. Nie są one dostępne świadomości, lecz można je sobie uświadamiać np. w procesie psychoterapii.

Aktywujące się w życiu schematy to cały proces- szereg reakcji, jakich doświadcza dana osoba. Elementami tego procesu są zarówno myśli, doznania z ciała, usymbolizowanie danej sytuacji (nadanie jej znaczenia, które często jest zniekształcone doświadczeniami z przeszłości), a także motywacja do działania i uruchomienie konkretnego zachowania. Zdarza się, że dana osoba reaguje w sposób powtarzalny- tą samą emocją, na podobne sytuacje czy zachowania ludzi. Jednocześnie dana reakcja jest dla niej uciążliwa lub niezrozumiała. Jej reakcje emocjonalne stwarzają kłopot, utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Psychoterapia pomaga zgłębiać schematy emocjonalne – rozpoznawać je, badać przyczyny ich powstawania, a także ostatecznie je zmieniać.

Psychoterapia umożliwia zobaczenie swoich emocjonalnych schematów reagowania, a także odkrycie ich głębszego znaczenia. Przeszłe doświadczenia kształtują nasze emocje. Jeśli ktoś doświadczył odrzucenia ze strony najbliższych osób (opiekunów, rodziców), może być wrażliwy na wszelkie jego przejawy w życiu dorosłym. Przy każdej sytuacji potencjalnego braku zainteresowania ze strony partnera, dana osoba może odczuwać silne zranienie. Nie wie jednak czym jest to co czuje, ani dlaczego odczuwa te emocje (nieadekwatne do sytuacji). Doświadczanie zranienia jest zbyt bolesne, więc zakrywa je inna emocja- gniew, a co za tym idzie, konflikt w związku. Pierwotnie jednak dana osoba kontaktuje się z silnym zranieniem doświadczanym w dzieciństwie, lecz nie ma świadomości, skąd to uczucie pochodzi. Nie ma też wglądu, że dotyczy ono sytuacji z przeszłości – porzucenia emocjonalnego przez opiekuna, nie aktualnego partnera.

Dotarcie w procesie psychoterapii do skrywanych uczuć, nadanie im adekwatnego znaczenia (przeszłe sytuacje traumatyczne) i przepracowanie tych doświadczeń, pomaga wyzwolić się z pułapki nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych.

Przepracowanie traumatycznych doświadczeń odbywa się dzięki zatrzymywaniu się w trakcie spotkań na doświadczanych emocjach, analizie problemowych sytuacji i poszukiwaniu mostu znaczeniowego- połączenia sytuacji aktualnej z przeszłą, która wzbudza podobne emocje. Wyrażenie zalegających uczuć do pierwotnego obiektu (które może mieć miejsce w trakcie sesji terapii), a także nazwanie niezaspokojonej wtedy potrzeby ma leczniczą moc.

PSYCHOTERAPEUTA- TOWARZYSZ W PROCESIE EMOCJONALNEGO UZDRAWIANIA

Można by wysnuć hipotezę, że samodokształcanie w zakresie wiedzy nt. emocjonalnego funkcjonowania człowieka będzie wystarczająca, aby poprawić swoje uczuciowe reagowanie. Trudno jest jednak zrobić to samemu. Uruchamiające się schematy emocjonalne w odpowiedzi na codzienne doświadczenia, są automatyczne i nie tak łatwo je dostrzec.

Samoświadomość własnych emocji i schematów to pierwszy krok ku zmianie- kolejnym jest nowa, bardziej służąca reakcja pozwalająca zaspokoić bieżące potrzeby. Pomoc terapeuty w zmianie emocjonalnych schematów może być bardzo cenna.

Terapeuta pomaga klientowi zwracać uwagę na niewerbalną mowę ciała, przez którą wyraża się większość emocji. Terapeuta dostrzega zmiany w postawie, mimice czy tonie głosu, przez co uświadamia klienta o jego emocjonalnym reagowaniu. Włącza w pole świadomości to, co wcześniej wydarza się automatycznie. Dzięki temu klient może objąć swoje funkcjonowanie refleksją, zatrzymać się nad nim, lepiej zrozumieć swoje uczucia.

Terapeuta pomaga eksplorować emocjonalne reakcje- pomóc nazywać doświadczane uczucia w trakcie sesji, rozumieć z czego wynikają. Wspiera klienta w akceptowaniu doświadczanych emocji.

JAKA JEST ROLA TERAPEUTY W PSYCHOTERAPII

Rolą psychoterapeuty jest także pomoc klientowi w docieraniu do pierwotnych emocji, tych adaptacyjnych, które często są zepchnięte głęboko, nieuświadomione, zakryte. Poprzez pogłębianie doświadczania emocji, empatyczne eksplorowanie uczuć, klient wraz z pomocą terapeuty może lepiej poznać siebie. Dzięki temu jest szansa, że dotrze do adekwatnych, głęboko skrywanych uczuć, które pozwolą mu uleczyć stare rany.

Część osób przejawia też trudności w samym czuciu emocji. Przeważnie plasuje się to na dwóch krańcach- emocje są tak silne, że zalewają swoją intensywnością lub tak słabe, że trudno je poczuć. Towarzyszący klientowi terapeuta pomaga mu uczyć się regulacji emocjonalnej. Osoby nadmiernie odczuwające emocje mogą nauczyć się obniżać napięcie, dystansować się od uczuć, aby móc łatwiej z nimi być, nazywać je, lokalizować w ciele, nadawać im znaczenie. Osoby, które są odcięte od emocji, dzięki kierowaniu uwagi przez terapeutę na własne odczucia, mogą się do nich zbliżyć w bezpiecznej, przyjaznej przestrzeni. Uważna obecność terapeuty pozwala poznać swój wewnętrzny emocjonalny świat, zaakceptować go, a przez co zmieniać, aby służył zaspokajaniu potrzeb i pełniejszemu stawaniu się sobą. Dzięki psychoterapii możliwe jest kontaktowanie się z aktualnie przepływającym wewnątrz procesem doświadczania, co samo w sobie jest procesem leczącym.