Samoobserwacja w trzeźwieniu, gdy jej brakuje!
Niektórzy z nas żyją w ciągłym biegu. W nieustannym trybie działania. W pogoni za realizacją kolejnych zadań. Nastawieni na samorealizację, dążenie do osiągnięć, gubimy to, co najbardziej istotne- kontakt z naszym wnętrzem, czyli myślami i emocjami.
Osoby uzależnione od alkoholu i innych substancji w szczególnie często funkcjonują w trybie „automatu”. Nie zatrzymując się nawet przez chwilę przy swoich odczuciach, myślach czy doznaniach z ciała. Odcinając się od procesów psychicznych i emocjonalnych wzmacniają swoje uzależnione, nałogowe funkcjonowanie.
SAMOOBSERWACJA W TRZEŹWIENIU; CZEMU UMIEJĘTNOŚĆ ROZPOZNAWANIA MYŚLI I UCZUĆ JEST WAŻNA?
Samoobserwacja służy nazywaniu doświadczanych emocji, przez co zwiększa wgląd w siebie, poszerza rozumienie psychologicznego funkcjonowania. Pozwala obserwować i porządkować swoje uczucia i myśli. Zrozumieć swoje zachowania, jak i dzięki temu rozwiązywać życiowe trudności.
Samoobserwacja dotyczy nie tylko myśli i emocji, ale także wynikających z nich potrzeb. Jeśli mamy dostęp do swoich uczuć, dopiero wtedy możliwe jest odkrycie kryjących się za nimi pragnień. Dopiero wtedy może nastąpić dalszy krok, czyli ich realizacja. Można zatem uznać, że bez umiejętności samoobserwacji trudno osiągać satysfakcję. Bez samoobserwacji trudno podejmować słuszne decyzje i żyć w zgodzie ze sobą.
ALKOHOLIZM I NARKOMANIA A UMIEJĘTNOŚĆ SAMOOBSERWACJI
Osoby z problemem alkoholowym i narkotykowym przeważnie mają mało wykształconą umiejętność samoobserwacji. Łączy się to z ich sposobem nałogowego regulowania uczuć. Alkohol i narkotyki zmieniają uczucia. Potęgują je, zmieniają lub wręcz blokują do nich dostęp. Przy takim zniekształconym odczuwaniu emocji trudno adekwatnie nawiązać kontakt z własnymi przeżyciami co za za tym idzie potrzebami- a więc odpowiednio na nie reagować.
SAMOOBSERWACJA W TRZEŹWIENIU A RADZENIE SOBIE Z GŁODEM ALKOHOLOWYM I NARKOTYKOWYM
Obserwacja własnych stanów emocjonalnych i procesów myślowych ważna jest również w kontekście radzenia sobie z głodem alkoholowym i narkotykowym. Głód substancji to podstawowy i nieodłączny element alkoholizmu i narkomanii. Umiejętność radzenia sobie z głodem wymaga świadomości swoich odczuć, reakcji z ciała i myśli, ponieważ ujawnia się on we wszystkich tych sferach. Objawy głodu pojawiają się w postaci myśli o piciu i braniu, ale także poprzez poczucie rozdrażnienia, napięcia, złości czy innych emocji. Również ciało często daje znać o odczuwanym głodzie- pojawia się ból, napięcie mięśni, wrażenia związane z poczuciem ssania w żołądku.
Alkoholik, który nie obserwuje siebie ma trudność z szybkim rozpoznaniem głodu. A to co często prowadzi do deficytu umiejętności poradzenia sobie z nim, a w efekcie dochodzi do zapicia. Tylko kierowanie świadomego strumienia świadomości na własne wnętrze, czyli dostęp do swoich myśli i odczuć, gwarantuje trwałą abstynencję.
Samoobserwacja w trzeźwieniu pozwala nie tylko wykryć głód alkoholowy, ale także zwiększyć świadomość służących sposobów radzenia sobie z nim. Jeśli alkoholik zauważa jak się czuje, kiedy stosuje dane metody radzenia sobie z głodem, może wzmacniać te, które mu pomagają. Jednocześnie unikać tych nieskutecznych metod.
ROZPOZNAWANIE NAWROTU CHOROBY ALKOHOLOWEJ A SAMOOBSERWACJA W TRZEŹWIENIU
Świadome doświadczanie emocji i ich obserwacja ma duże znaczenie również w zapobieganiu nawrotom choroby alkoholowej i narkomanii. W odcięciu od własnych przeżyć i płynących myśli trudno jest zareagować na sygnały nawrotu, co prowadzić może do złamania abstynencji nawet po długim czasie trzeźwienia.
Dopiero regularna samoobserwacja tego, co się we mnie dzieje pozwala dostrzec sygnały ostrzegawcze nawrotu…
…rozdrażnienie, wzmożone napięcie nieadekwatne do sytuacji życiowej, nadmierne przeżywanie złości, smutku, izolowanie się w relacjach, natrętne myśli dotyczące picia, czy różne niepokojące zachowania (chodzenie w miejsca, gdzie się piło, spotykanie się z osobami pijącymi itp.). Jeśli alkoholik czy narkoman nie dostrzeże, że wchodzi w stare schematy z czasów aktywnego nałogu, trudno będzie zatrzymać nawrót. Samoobserwacja daje zatem możliwość wczesnego reagowania na zagrożenie nawrotem choroby. W konsekwencji sięgnięcie po pomoc lub stosowanie działań, które mogą zapobiec napiciu się.
JAK LECZENIE ALKOHOLIZMU I NARKOMANII MOŻE POMÓC WE WZMACNIANIU UMIEJĘTNOŚCI SAMOOBSERWACJI?
Leczenie alkoholizmu i narkomanii pozwala wzmocnić lub wykształcić umiejętności samoobserwacji. Terapia grupowa daje możliwość zobaczenia siebie w lustrze innych uczestników grupy, a przez to zwiększyć czujność na doświadczane emocje, pojawiające się myśli i sposoby zachowania. Terapia indywidualna również wzmacnia te umiejętności. Dzięki swobodnemu przyglądaniu się w rozmowie z terapeutą swoim przeżyciom i myślom.
Istotnym narzędziem w leczeniu alkoholizmu i narkomanii jest prowadzenie tzw. Dzienniczka Samoobserwacji.
Osoba uzależniona zachęcana jest często do zapisywania swoich myśli, emocji, zachowań i metod radzenia sobie z kryzysami i stresem. Spisywanie trudnych sytuacji i reakcji na nie (z poziomu myśli, emocji, doznań z ciała i zachowań) daje możliwość zwiększenia czujności na siebie, swoje stany emocjonalne i schematy myślenia.
CO DAJĄ ĆWICZENIA SAMOOBSERWACJI.
Dzięki takim ćwiczeniom umiejętność samoobserwacji staje się coraz bardziej nawykowa i automatyczna, przez co szansa na utrwalenie zdrowych sposobów reagowania wzrasta. Alkoholik często doświadcza destrukcyjnych myśli na temat siebie lub świata, za tym idą nieprzyjemne emocje (napięcie, złość, lęk), a kolejnym krokiem bywają niesłużące zachowania (łącznie z sięgnięciem po alkohol czy inne używki).
Obserwowanie procesów w sekwencji „sytuacja- myśli- emocje- zachowania” pozwala rozpoznać destrukcyjne schematy, a co więcej znaleźć dla nich zdrowszą alternatywę i zacząć stosować ją w życiu.
Oprócz myśli, emocji i zachowań, najczęściej pojawiają się również oczekiwania wobec działania alkoholu- związane z przyjemnymi wspomnieniami z okresu picia. Alkoholik w chwilach napięcia może doznawać myśli takich jak „jak się napiję będzie mi lepiej” lub „napiję się i wszystkie moje problemy się rozwiążą”. Obserwacja swoich pozytywnych oczekiwań wobec alkoholu i innych substancji (w realności zniekształconych i nieprawdziwych) służy świadomemu ich zauważaniu, podważaniu, a w efekcie zmianie na te służące i realne („na chwilę doznam ulgi, lecz potem znowu będę czuł się źle i doświadczał konsekwencji picia”). Uczestnictwo w procesie leczenia alkoholizmu i narkomanii daje zatem ogromną szansę na wzrost umiejętności samoobserwacji, która jest niezbędna do zmiany nałogowego funkcjonowania.